Του Σταθη Ν. Καλυβα*
kathimerini.gr
Στη διάρκεια της τριακονταετίας που ολοκληρώνεται τον Οκτώβριο, η χώρα έκανε τακτικές στάσεις στην πλατεία Συντάγματος. Εκστατικές λαοθάλασσες έστεφαν τους αυριανούς πρωθυπουργούς μέσα σε μια «αγωνιστική» ατμόσφαιρα, όπου συνυπήρχαν το καρναβάλι και η αποκάλυψη («Τετέλεσται!» αναφωνούσε ο φιλικός Τύπος την επομένη). Οσοι ενηλικιωθήκαμε τη δεκαετία του ’80, θα
συνοδευόμαστε για πάντα από τον αχό του πλήθους: μπορεί να συμπυκνωθεί σε μια σειρά προσταγμάτων που μετουσιώθηκαν σε πράξη και αποτελούν έκτοτε μέρος της ιδιοσυστασίας του έθνους: η με κάθε τρόπο κατάκτηση της ατομικής ευημερίας, η (στρεβλή) διανομή του πλούτου έναντι της παραγωγής του και το συστηματικό χάιδεμα των αυτιών του πλήθους. Οι συνέπειες είναι ορατές: η μικρή και μεγάλη λεηλασία του δημόσιου πλούτου, η επικράτηση του δόγματος της γενικευμένης ανομίας και ατιμωρησίας, η αναξιοκρατία και η αναγωγή στον χαμηλότερο κοινό παρανομαστή, η διάλυση της Δημόσιας Διοίκησης και άλλα τόσα γνωστά που αθροιζόμενα οδήγησαν στη χρεοκοπία.
Δεν είναι σύμπτωση πως η τριακονταετία λήγει στο ίδιο σημείο απ’ όπου ξεκίνησε. Στο Σύνταγμα ένα πλήθος που θυμίζει σε όγκο τις κομματικές λαοθάλασσες του παρελθόντος ζητεί να καταβροχθίσει αυτούς που πρωτύτερα αναδείκνυε στην εξουσία, αφού τώρα πια αδυνατούν να διαθέσουν εκείνα που τόσα χρόνια μοίραζαν απλόχερα. Και αν οι πολιτικοί μοιάζουν να πιάστηκαν στη φάκα που οι ίδιοι έστησαν στον εαυτό τους, πολύ φοβάμαι πως ισχύει κάτι αντίστοιχο και για ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας. Αναμφίβολα, στη ρίζα της Αγανάκτησης, όπως ακριβώς και της Αλλαγής του 1981, υπάρχουν ορισμένα απολύτως κατανοητά κίνητρα, όπως η απαίτηση ενσωμάτωσης, αντιπροσώπευσης, λογοδοσίας και κάθαρσης. Αλλά δίπλα σ’ αυτά διακρίνεται και η ασυγκράτητη ροπή προς εύκολες, παραπλανητικές και εν τέλει καταστροφικές επιλογές, όπου το φάρμακο είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την ασθένεια. Πώς αλλιώς να περιγράψει κανείς ένα αίτημα όπως το «δεν πληρώνω, δε χρωστάω, δεν πουλάω»;
Το ερώτημα είναι τι μπορεί να συνεισφέρει πολιτικά η πλατεία Συντάγματος. Η απάντηση προϋποθέτει πως προσπερνάμε τον λαϊκισμό των ούτως ή άλλως ετερόκλητων αιτημάτων. Ας μην ξεχνάμε πως πολιτική δεν χαράζουν οι πλατείες, αλλά οι πολιτικές ηγεσίες. Η ορθόδοξη οικονομική ανάλυση της κρίσης ακούγεται αμείλικτη. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι (πρόσφατο παράδειγμα ο Ντάνι Ρόντρικ), επαναλαμβάνουν πως το χρέος της Ελλάδας είναι τόσο μεγάλο που δεν είναι πλέον διαχειρίσιμο. Δεν υπάρχει άλλη διέξοδος υποστηρίζουν, πέρα από τη νομισματική υποτίμηση, δηλαδή την έξοδο από το ευρώ. Ισχυρίζονται πως η συνταγή του αποπληθωρισμού και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που επελέγη μέσω του Μνημονίου θα αποτύχει γιατί παράγει ύφεση και αυτή με τη σειρά της κοινωνικές ταραχές. Πρόκειται για ορθή οικονομική ανάλυση, που όμως αγνοεί, όπως συμβαίνει συνήθως ακόμη και με τους καλύτερους οικονομολόγους, την πολιτική διάσταση του ζητήματος.
Τόσο για την Ευρώπη όσο και για την Ελλάδα η επιλογή του ευρώ υπήρξε μια πολιτική επιλογή και η εγκατάλειψή του θα είναι πολιτικά καταστροφική, ιδίως για μας. Από την άποψη αυτή, η μόνη βασική εναλλακτική πρόταση στη χρεοκοπία και την υποτίμηση είναι το πρόγραμμα αποπληθωρισμού και μεταρρυθμίσεων που θα έπρεπε να εφαρμόζουμε. Προσφέρει μια έξοδο από τη κρίση που διαφυλάσσει την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας. Εννοείται πως θα απαιτήσει μεγαλύτερες και πιο μακρόχρονες θυσίες απ’ ό, τι αρχικά ισχυρίστηκε η κυβέρνηση. Τέτοια προγράμματα, όμως, εφαρμόστηκαν και πέτυχαν στην Ανατολική Ασία και πιο πρόσφατα στην Ανατολική Ευρώπη γιατί η κοινωνία ακολούθησε. Και αυτό συνέβη γιατί οι πολιτικές ηγεσίες είχαν και όραμα και σθένος. Εκεί λοιπόν βρίσκεται η θεμελιώδης προϋπόθεση επιτυχίας των προγραμμάτων αυτών και εκεί είναι και το μεγάλο πρόβλημα της χώρας. Οι ξένοι ερμηνεύουν τις κινητοποιήσεις ως απόδειξη πως η κοινωνία αρνείται να ακολουθήσει. Ομως αγνοούν πως αυτό συμβαίνει γιατί η κυβέρνηση αδυνατεί να ηγηθεί. Εδώ ακριβώς έγκειται η πιθανή πολιτική συμβολή της πλατείας Συντάγματος.
Οι κινητοποιήσεις επιταχύνουν τις πολιτικές εξελίξεις και οξύνουν τις εσωτερικές αντιφάσεις του ΠΑΣΟΚ. Μπορεί να προκύψει μια ουσιαστική εσωτερική αναδιάταξή του ή ακόμη και να οδηγηθεί σε κατάρρευση η κυβέρνηση. Δεν είναι απίθανο η εύφλεκτη ατμόσφαιρα να μεταμορφωθεί σε βίαιη κοινωνική έκρηξη. Αντίθετα, όμως, απ’ ό, τι πιστεύουν ορισμένοι, στα δημοκρατικά καθεστώτα οι κοινωνικές εκρήξεις δεν παράγουν επαναστάσεις. Αντίθετα, θα ενεργοποιήσουν τα αμυντικά αντανακλαστικά μιας κοινωνίας που παραμένει πλούσια και στενά δεμένη με την ιδιοκτησία της. Χωρίς να μπορεί να αποκλειστεί ο κίνδυνος ενός οικονομικού εκτροχιασμού, θεωρώ πως και στις δύο περιπτώσεις η πολιτική αστάθεια που θα προκύψει μπορεί να οδηγήσει στην αναγκαία πολιτική λύση, που δεν είναι άλλη από μια κυβέρνηση που θα κινητοποιήσει τις υγιείς δυνάμεις της χώρας και θα εφαρμόσει με επιτυχία ένα μακροπρόθεσμο πρόγραμμα αποπληθωρισμού και μεταρρυθμίσεων, διατηρώντας τη χώρα στην Ευρωζώνη. Οπως όμως και να εξελιχθούν τα πράγματα, ένα είναι σίγουρο: η Αγανάκτηση θάβει την Αλλαγή.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Yale.
kathimerini.gr
Στη διάρκεια της τριακονταετίας που ολοκληρώνεται τον Οκτώβριο, η χώρα έκανε τακτικές στάσεις στην πλατεία Συντάγματος. Εκστατικές λαοθάλασσες έστεφαν τους αυριανούς πρωθυπουργούς μέσα σε μια «αγωνιστική» ατμόσφαιρα, όπου συνυπήρχαν το καρναβάλι και η αποκάλυψη («Τετέλεσται!» αναφωνούσε ο φιλικός Τύπος την επομένη). Οσοι ενηλικιωθήκαμε τη δεκαετία του ’80, θα
συνοδευόμαστε για πάντα από τον αχό του πλήθους: μπορεί να συμπυκνωθεί σε μια σειρά προσταγμάτων που μετουσιώθηκαν σε πράξη και αποτελούν έκτοτε μέρος της ιδιοσυστασίας του έθνους: η με κάθε τρόπο κατάκτηση της ατομικής ευημερίας, η (στρεβλή) διανομή του πλούτου έναντι της παραγωγής του και το συστηματικό χάιδεμα των αυτιών του πλήθους. Οι συνέπειες είναι ορατές: η μικρή και μεγάλη λεηλασία του δημόσιου πλούτου, η επικράτηση του δόγματος της γενικευμένης ανομίας και ατιμωρησίας, η αναξιοκρατία και η αναγωγή στον χαμηλότερο κοινό παρανομαστή, η διάλυση της Δημόσιας Διοίκησης και άλλα τόσα γνωστά που αθροιζόμενα οδήγησαν στη χρεοκοπία.
Δεν είναι σύμπτωση πως η τριακονταετία λήγει στο ίδιο σημείο απ’ όπου ξεκίνησε. Στο Σύνταγμα ένα πλήθος που θυμίζει σε όγκο τις κομματικές λαοθάλασσες του παρελθόντος ζητεί να καταβροχθίσει αυτούς που πρωτύτερα αναδείκνυε στην εξουσία, αφού τώρα πια αδυνατούν να διαθέσουν εκείνα που τόσα χρόνια μοίραζαν απλόχερα. Και αν οι πολιτικοί μοιάζουν να πιάστηκαν στη φάκα που οι ίδιοι έστησαν στον εαυτό τους, πολύ φοβάμαι πως ισχύει κάτι αντίστοιχο και για ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας. Αναμφίβολα, στη ρίζα της Αγανάκτησης, όπως ακριβώς και της Αλλαγής του 1981, υπάρχουν ορισμένα απολύτως κατανοητά κίνητρα, όπως η απαίτηση ενσωμάτωσης, αντιπροσώπευσης, λογοδοσίας και κάθαρσης. Αλλά δίπλα σ’ αυτά διακρίνεται και η ασυγκράτητη ροπή προς εύκολες, παραπλανητικές και εν τέλει καταστροφικές επιλογές, όπου το φάρμακο είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την ασθένεια. Πώς αλλιώς να περιγράψει κανείς ένα αίτημα όπως το «δεν πληρώνω, δε χρωστάω, δεν πουλάω»;
Το ερώτημα είναι τι μπορεί να συνεισφέρει πολιτικά η πλατεία Συντάγματος. Η απάντηση προϋποθέτει πως προσπερνάμε τον λαϊκισμό των ούτως ή άλλως ετερόκλητων αιτημάτων. Ας μην ξεχνάμε πως πολιτική δεν χαράζουν οι πλατείες, αλλά οι πολιτικές ηγεσίες. Η ορθόδοξη οικονομική ανάλυση της κρίσης ακούγεται αμείλικτη. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι (πρόσφατο παράδειγμα ο Ντάνι Ρόντρικ), επαναλαμβάνουν πως το χρέος της Ελλάδας είναι τόσο μεγάλο που δεν είναι πλέον διαχειρίσιμο. Δεν υπάρχει άλλη διέξοδος υποστηρίζουν, πέρα από τη νομισματική υποτίμηση, δηλαδή την έξοδο από το ευρώ. Ισχυρίζονται πως η συνταγή του αποπληθωρισμού και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που επελέγη μέσω του Μνημονίου θα αποτύχει γιατί παράγει ύφεση και αυτή με τη σειρά της κοινωνικές ταραχές. Πρόκειται για ορθή οικονομική ανάλυση, που όμως αγνοεί, όπως συμβαίνει συνήθως ακόμη και με τους καλύτερους οικονομολόγους, την πολιτική διάσταση του ζητήματος.
Τόσο για την Ευρώπη όσο και για την Ελλάδα η επιλογή του ευρώ υπήρξε μια πολιτική επιλογή και η εγκατάλειψή του θα είναι πολιτικά καταστροφική, ιδίως για μας. Από την άποψη αυτή, η μόνη βασική εναλλακτική πρόταση στη χρεοκοπία και την υποτίμηση είναι το πρόγραμμα αποπληθωρισμού και μεταρρυθμίσεων που θα έπρεπε να εφαρμόζουμε. Προσφέρει μια έξοδο από τη κρίση που διαφυλάσσει την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας. Εννοείται πως θα απαιτήσει μεγαλύτερες και πιο μακρόχρονες θυσίες απ’ ό, τι αρχικά ισχυρίστηκε η κυβέρνηση. Τέτοια προγράμματα, όμως, εφαρμόστηκαν και πέτυχαν στην Ανατολική Ασία και πιο πρόσφατα στην Ανατολική Ευρώπη γιατί η κοινωνία ακολούθησε. Και αυτό συνέβη γιατί οι πολιτικές ηγεσίες είχαν και όραμα και σθένος. Εκεί λοιπόν βρίσκεται η θεμελιώδης προϋπόθεση επιτυχίας των προγραμμάτων αυτών και εκεί είναι και το μεγάλο πρόβλημα της χώρας. Οι ξένοι ερμηνεύουν τις κινητοποιήσεις ως απόδειξη πως η κοινωνία αρνείται να ακολουθήσει. Ομως αγνοούν πως αυτό συμβαίνει γιατί η κυβέρνηση αδυνατεί να ηγηθεί. Εδώ ακριβώς έγκειται η πιθανή πολιτική συμβολή της πλατείας Συντάγματος.
Οι κινητοποιήσεις επιταχύνουν τις πολιτικές εξελίξεις και οξύνουν τις εσωτερικές αντιφάσεις του ΠΑΣΟΚ. Μπορεί να προκύψει μια ουσιαστική εσωτερική αναδιάταξή του ή ακόμη και να οδηγηθεί σε κατάρρευση η κυβέρνηση. Δεν είναι απίθανο η εύφλεκτη ατμόσφαιρα να μεταμορφωθεί σε βίαιη κοινωνική έκρηξη. Αντίθετα, όμως, απ’ ό, τι πιστεύουν ορισμένοι, στα δημοκρατικά καθεστώτα οι κοινωνικές εκρήξεις δεν παράγουν επαναστάσεις. Αντίθετα, θα ενεργοποιήσουν τα αμυντικά αντανακλαστικά μιας κοινωνίας που παραμένει πλούσια και στενά δεμένη με την ιδιοκτησία της. Χωρίς να μπορεί να αποκλειστεί ο κίνδυνος ενός οικονομικού εκτροχιασμού, θεωρώ πως και στις δύο περιπτώσεις η πολιτική αστάθεια που θα προκύψει μπορεί να οδηγήσει στην αναγκαία πολιτική λύση, που δεν είναι άλλη από μια κυβέρνηση που θα κινητοποιήσει τις υγιείς δυνάμεις της χώρας και θα εφαρμόσει με επιτυχία ένα μακροπρόθεσμο πρόγραμμα αποπληθωρισμού και μεταρρυθμίσεων, διατηρώντας τη χώρα στην Ευρωζώνη. Οπως όμως και να εξελιχθούν τα πράγματα, ένα είναι σίγουρο: η Αγανάκτηση θάβει την Αλλαγή.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Yale.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου